Πολλοί από εμάς γνωρίζουμε μόνο κάποιους σημαντικούς οικονομολόγους, όπως ο Κέϋνς, ο Φρίντμαν κ.α., τις θεωρίες που ανέπτυξαν και την τεράστια επιρροή που άσκησαν και συνεχίζουν να ασκούν στα σύγχρονα οικονομικά. Υπάρχουν δύο πολύ σημαντικές προσωπικότητες της οικονομικής επιστήμης, οι οποίες είναι άγνωστες στο ευρύ κοινό αλλά οι θεωρίες και έρευνα τους έχουν εξίσου επηρεάσει την σύγχρονη οικονομική σκέψη και πρακτική.
Μια από τις πιο γνωστές θεωρίες οικονομικού κύκλου είναι γνωστή ως «το κύμα Kondratieff». Ο Nikolai Kondratieff ήταν ένας Ρώσος οικονομολόγος των αρχών του 20ου αιώνα. Το 1920 όταν ήταν διευθυντής του Ινστιτούτου Έρευνας Επιχειρηματικού Κύκλου στη Μόσχα ξεκίνησε να κάνει εργασίες πάνω στα μακρά οικονομικά κύματα. Το 1925 στο βιβλίο του «The Major Economic Cycles» ήταν ο πρώτος οικονομολόγος ο οποίος διέκρινε τρία είδη κύκλων ή κυμάτων: τα μεγάλα, διάρκειας πενήντα ετών, τα μεσαία, επτά έως δέκα ετών, και τα σύντομα από τρία έως τέσσερα έτη. Η ανάλυσή του καλύπτει την περίοδο 1770 έως το 1920 και οι μεγάλοι του κύκλοι εμπίπτουν σε ένα εύρος 40-60 ετών.
Το «κύμα Kondratieff» είναι ένας κύκλος με εσωτερικές φάσεις που χαρακτηρίζονται ως εποχές: άνοιξη, καλοκαίρι, φθινόπωρο και χειμώνας:
- Άνοιξη: ένας νέος παράγοντας της παραγωγής, μια νέα τεχνολογία, περίοδος ευνοϊκής οικονομικής συγκυρίας, αύξηση του πληθωρισμού
- Καλοκαίρι: πόλεμος «αιχμής» ακολουθούμενος από κοινωνικές αμφιβολίες και διψήφιο πληθωρισμό
- Φθινόπωρο: η οικονομική αποτύπωση του πληθωρισμού οδηγεί σε μια πιστωτική έκρηξη η οποία δημιουργεί μια ψευδή διόγκωση της ευημερίας που καταλήγει σε μια κερδοσκοπική φούσκα
- Χειμώνας: πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα που δημιουργείται από τη μαζική άρνηση εξόφλησης χρέους, τον αποπληθωρισμό βασικών προϊόντων και την οικονομική ύφεση
Τον Kondratieff έρχεται να συμπληρώσει και ενισχύσει ο Hyman Minsky (1919 – 1996) – Αμερικανός οικονομολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ουάσιγκτον στο Σεντ Λούις. Η έρευνα του Minsky επικεντρώθηκε στην κατανόηση και εξήγηση της οικονομικής κρίσης. Ισχυρίστηκε ότι σε περιόδους ευημερίας, όταν οι ταμειακές ροές των επιχειρήσεων υπερκαλύπτουν την αποπληρωμή του χρέους, αναπτύσσεται μια κερδοσκοπική ευφορία. Στην ακόλουθη περίοδο τα χρέη υπερβαίνουν αυτά που οι οφειλέτες μπορούν να πληρώσουν μέσα από τα έσοδα και εισοδήματα τους. Η περίοδος αυτή προκαλεί μια οικονομική κρίση. Αποτέλεσμα αυτών των κερδοσκοπικών φουσκών δανεισμού, είναι οι τράπεζες και οι δανειστές να στενεύουν τη διαθεσιμότητα πιστώσεων, όπως και σήμερα, ακόμη και για οικονομικά υγιείς επιχειρήσεις ή ιδιώτες που μπορούν να ανταπεξέλθουν με συνέπεια στις δανειακές τους υποχρεώσεις. Κατά συνέπεια η οικονομία συρρικνώνεται.
Το 1986 ο Minsky, στο βιβλίο του με τίτλο «Stabilizing an Unstable Economy», διέκρινε την κίνηση από τη σταθερότητα στην αστάθεια σε τρεις τύπους φάσεων χρέους: αντιστάθμισης (hedge), κερδοσκοπικής και Πόντσι – ο όρος «Σχήμα Πόντσι» (Ponzi Scheme) αναφέρεται σε οποιαδήποτε χρηματική απάτη στηρίζεται σε «πυραμίδα» επενδυτών.
Στη φάση της αντιστάθμισης, αναφέρει, ότι οι ταμιακές ροές των δανειοληπτών καλύπτουν την πληρωμή τόκων και κεφαλαίου του χρέους που έχουν λάβει για να αγοράσουν ένα περιουσιακό στοιχείο. Με αυτό τον τρόπο, το χρέος είναι αυτοεξυπηρετούμενο, πλήρως καλυμμένο και ένας σταθεροποιητικός παράγοντας σε αυτή φάση της οικονομίας.
Στην κερδοσκοπική το ρίσκο αυξάνεται. Σε αυτή τη φάση, οι ταμειακές ροές καλύπτουν μόνο τις πληρωμές τόκων, αλλά δεν είναι αρκετές για να καλύψουν το κεφάλαιο. Προφανώς, αυτό είναι λιγότερο σταθεροποιητικό δεδομένου ότι οι οφειλέτες ή δυνητικοί κερδοσκόποι στοιχηματίζουν ότι τα επιτόκια δεν θα ανέβουν και η αξία των εξασφαλίσεων τους δεν θα μειωθεί. Όσο περισσότερο η οικονομία είναι σταθερή, τόσο περισσότερο μας δίνει το κίνητρο για να προβούμε σε εικασίες, και όλο και περισσότερο οι δανειολήπτες γίνονται κερδοσκόποι.
Η φάση Ponzi είναι η τελευταία φάση που σηματοδοτεί και το τέλος της φούσκας. Σε αυτή τη φάση, οι ταμειακές ροές δεν καλύπτουν ούτε το κόστος του επιτοκίου ούτε το κόστος του κεφαλαίου, και όλα εξαρτώνται από την άνοδο των τιμών των περιουσιακών στοιχείων για να κρατηθούν οι δανειολήπτες στη ζωή. Στην αγορά στεγαστικών δανείων, προκύπτει μια αρνητική κάλυψη δανείου ή ένα δάνειο υψηλού κινδύνου (subprime) χωρίς να υπάρχει η ικανότητα αποπληρωμής του.
Διαφωνώντας με την επικρατούσα τάση πολλών οικονομολόγων, υποστήριξε ότι αυτές οι διακυμάνσεις είναι αναπόφευκτες σε μια ελεύθερη οικονομία και αγορά, εκτός εάν η κυβέρνηση παρέμβει για να τις ελέγξει, μέσω της ρύθμισης, της δράσης των κεντρικών τραπεζών και άλλων εργαλείων.
Το φαινόμενο χρέους-αποπληθωρισμού έχει να λάβει χώρα στις Ηνωμένες Πολιτείες από τη Μεγάλη Ύφεση. Σύμφωνα με τον Minsky, δύο παράγοντες έχουν συγκρατήσει το φαινόμενο του χρέους-αποπληθωρισμού: μια μεγάλη τράπεζα και μια μεγάλη κυβέρνηση. Η Federal Reserve, παρεμβαίνοντας ως δανειστής έσχατης ανάγκης, κατορθώνει να σταθεροποιήσει τις χρηματοπιστωτικές αγορές και να συγκρατήσει την οικονομική κρίση από την επιδείνωση. Η κυβέρνηση με την αύξηση του ελλείμματος του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού, την τόνωση της συνολικής ζήτησης και τη διατήρηση των κερδών των επιχειρήσεων, εμποδίζει τη διαδικασία χρέους – αποπληθωρισμού να αναπτυχθεί.
Προσεγγίζοντας κανείς τις δύο παραπάνω οικονομικές θεωρίες κοινωνικά και ανθρωπολογικά, είναι καλό να αναφέρει αυτό που γράφει ο Τέρι Ίγκλετον – επιφανής Βρετανός διανοούμενος -, στο πρόσφατο έργο του με τίτλο «Το Νόημα της Ζωής»: «…είναι απίστευτο ότι στον 21ο αιώνα η υλική οργάνωση της ζωής δεσπόζει το ίδιο, όσο και στην Παλαιολιθική Εποχή. Το κεφάλαιο που θα μπορούσε ως ένα εύλογο βαθμό να συμβάλλει στην απελευθέρωση των ανθρώπων από τον μόχθο της επιβίωσης, αντ’ αυτού κατευθύνεται στη συσσώρευση ακόμη περισσότερου κεφαλαίου…».
Ενώ η θεωρία του Minsky περί κύκλου πιστωτικής έκρηξης και το «κύμα Kondratieff» εμφανίστηκαν πρόσφατα στην Ελληνική και Ευρωπαϊκή οικονομία τα μέτρα και οι πολιτικές που ακολουθήθηκαν για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης που προκάλεσαν ήταν αντίθετα από εκείνα που πρότεινε ο Αμερικανός οικονομολόγος και έλαβαν πρόσφατα οι συμπατριώτες του αλλά και αντίθετα των παραγόντων που προκαλούν και χαρακτηρίζουν τη φάση της άνοιξης του Kondratieff. Οι χειμώνες των κυμάτων Kondratieff και η πιστωτική έκρηξη του Minsky φαίνεται πως έχουν πέσει βαρύτατοι, ασήκωτοι και ατελείωτοι, με εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες στη χώρα μας αλλά και σε μερικές ακόμα Ευρωπαϊκές οικονομίες, επηρεάζοντας αρνητικά το σύνολο της.
Από την άλλη πλευρά αν οι κύκλοι αυτοί είτε, όπως υποστηρίζουν πολλοί οικονομολόγοι, αποτυγχάνουν να λειτουργήσουν σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, είτε αν παραδεχτούμε ότι δούλευαν μέχρι σήμερα αλλά για κάποιο ανεξήγητο ακόμα λόγο έχουν σταματήσει πλέον να λειτουργούν τότε θα πρέπει να αρχίσουμε να μιλάμε αν όχι για το τέλος, τότε τουλάχιστον, για μια μετά-ελεύθερη ή μετά-καπιταλιστική οικονομία, αγορά και οργάνωση. Ίσως πάλι να πρέπει να ακούσουμε τα λόγια του Καρλ Μαρξ ο οποίος συνήθιζε να λέει ότι «ο καπιταλισμός τραβάει το δρόμο του χάρη στην άγνοια μας σχετικά με το θεμελιώδες νόημα του».
Loading ...