Search
Monday 30 May 2016
  • :
  • :

Τι είναι η Καταναλωτική Νοημοσύνη

ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ
Η Καταναλωτική Νοημοσύνη με παραδείγματα

Ας αρχίσουμε με τον ορισμό της γιαγιάς:

  • Καταναλωτική Νοημοσύνη (ΚΝ) είναι να μην απλώνεις τα πόδια σου έξω από το πάπλωμα. Να βγάζεις 1.000 € τον μήνα και να χαλάς 900 € άντε 1.000 €. Όχι όμως 1.500.
  • ΚΝ είναι να μην έχεις την ψευδαίσθηση ότι με τον τραπεζικό δανεισμό αυξάνεις τις οικονομικές σου δυνατότητες. Απλώς δεσμεύεις μέρος από τα περιουσιακά σου στοιχεία και τα μελλοντικά σου εισοδήματα.
  • ΚΝ είναι να μην επηρεάζεσαι από τις διαφημίσεις αλλά από τις πραγματικές σου ανάγκες.
  • ΚΝ είναι να ξέρεις ότι είναι πιο σημαντικό να είσαι παρά να έχεις.
    Γιατί όσο πιο πολλά έχεις τόσο πιο λίγο είσαι.
  • ΚΝ είναι να χαίρεσαι όταν μοιράζεσαι, όταν δίνεις, όταν χαρίζεις κι όχι μόνο όταν αποκτάς, όταν παίρνεις, όταν σου δίνουν.
  • ΚΝ είναι να ξέρεις ότι δεν υπάρχουν άτοκες δόσεις – ο τόκος έχει ήδη υπολογισθεί στην τιμή, δεν υπάρχει δωρεάν γεύμα, δεν υπάρχουν δωρεάν αναπτήρες, δεν υπάρχουν 2 στην τιμή του ενός. Ειδικά τα 2 στην τιμή του ενός είναι συνήθως δεύτερης ποιότητας ή σχεδόν ληγμένα προϊόντα που πρέπει να φύγουν πάση θυσία από τα ράφια.
  • ΚΝ είναι να ψωνίζεις μόνο αυτά που χρειάζεσαι από τα σούπερ μάρκετ και τα εμπορικά κέντρα κι όχι να σε ψωνίζουν οι βιτρίνες και τα ράφια τους και να σου φορτώνουν την πιστωτική σου κάρτα. Mall σημαίνει εμπορικό κέντρο είναι όμως και η αρχή μιας άλλης γνωστής ελληνικής λέξης.
  • ΚΝ είναι να ξεχωρίζεις την προσφορά από το δόλωμα, το φτηνό από το φτηνιάρικο, το αναγκαίο από το περιττό.
  • ΚΝ είναι να ξέρεις ότι όταν αγοράζεις ένα περιοδικό για το δώρο, και το δώρο αξίζει πιο πολύ από το περιοδικό, τελικά δεν αξίζει ούτε το δώρο, ούτε το περιοδικό.
  • ΚΝ είναι να ξέρεις ότι η διασκέδαση είναι μέσα μας κι όχι γύρω μας. Έχω περάσει με μια κοπέλα και πολλά λεφτά Χριστούγεννα στο Παρίσι χάλια. Έχω περάσει με άλλη κοπέλα, χωρίς λεφτά, με μια φωτιά κι ένα κασετόφωνο στην παραλία μαγευτικά.
  • ΚΝ είναι να μη ζηλεύεις τα ωραία πράγματα, να ζηλεύεις τους ωραίους ανθρώπους.
  • ΚΝ είναι να ταξιδεύεις στο εξωτερικό για να γνωρίσεις άλλους ανθρώπους κι άλλους πολιτισμούς κι όχι άλλες βιτρίνες κι άλλες προσφορές.
  • Σκεφτείτε την τελευταία φορά που περάσατε πολύ ωραία, στ’ αλήθεια πολύ ωραία…, χαλάσατε πολλά λεφτά;
  • Σκεφτείτε την τελευταία φορά που χαλάσατε πολλά λεφτά…, περάσατε πολύ ωραία; στ’ αλήθεια πολύ ωραία; Τόσο ωραία που χαλαλίσατε τα λεφτά που χαλάσατε;
  • ΚΝ είναι να ξέρεις ότι το πολύ χρήμα δεν φέρνει την ευτυχία, απλώς συσσωρεύει εχθρούς και κόλακες γύρω σου, ζηλόφθονες και ανταγωνιστές απέναντί σου.
  • ΚΝ είναι να είσαι άρχοντας, όχι πλούσιος.
  • ΚΝ είναι να ξέρεις ότι η αξία ενός σπιτιού εξαρτάται από τους ανθρώπους που ζουν μέσα σ’ αυτό.
  • ΚΝ είναι να ζηλεύουν αυτό που είσαι, όχι αυτά που έχεις. Να σε θέλουν στην παρέα γιατί είσαι ωραίος τύπος, όχι γιατί έχεις ωραίο αυτοκίνητο ή μεγάλο σκάφος.
  • ΚΝ είναι να ξέρεις ότι τα γρήγορα αυτοκίνητα είναι περιττά σε αργούς δρόμους. Όταν τελείωσε η γέφυρα στο Ρίο – Αντίρριο, οι Αγγλικές εφημερίδες έγραψαν με το βρετανικό τους φλέγμα: «οι Έλληνες έφτιαξαν τη μεγαλύτερη γέφυρα του κόσμου για να ενώσουν δύο κατσικόδρομους!»
  • ΚΝ είναι να θυμάσαι ότι τα πιο όμορφα πράγματα στη ζωή μας είναι δωρεάν: ο έρωτας, ο ήλιος, η θάλασσα, η φιλία…
    Τίποτα από αυτά δεν αγοράζεται. Μας τα χάρισε η φύση γύρω μας και είναι πραγματικές ανάγκες της ανθρώπινης φύσης μέσα μας για να τα χαρίσουμε στους συνανθρώπους μας και τα παιδιά μας εμπλουτισμένα και πιο όμορφα, όχι φτωχά και κατεστραμμένα. Τη φύση δεν την κληρονομήσαμε μόνο από τους προγόνους μας. Τη δανειστήκαμε επίσης από τους απογόνους μας. Αλλοίμονο αν αφήσουμε κληρονομιά και παρακαταθήκη στα παιδιά μας μόνο μετρητά και ακίνητα μαζί με καμένα δάση, στέρφα γη, ΧΥΤΑ, βρώμικες θάλασσες και μολυσμένο αέρα. Μαζί με αυξημένη εγκληματικότητα, ανεργία και εκμετάλλευση. Μαζί με περισσότερους ανθρώπους στον πλανήτη αλλά λιγότερη ανθρωπιά. Μαζί με περισσότερους πολέμους, όπλα κι εξοπλισμούς, μαζί με περισσότερη φτώχεια, πείνα, δυστυχία και αρρώστιες. Ο πρωτόγονος άνθρωπος προσπαθούσε να σβήσει την πείνα του. Ο πολιτισμένος προσπαθεί να σβήσει τη δίψα του για χρήμα, εξουσία, κατανάλωση και επίδειξη. Από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό φτάσαμε στο άλλο άκρο: τον άκρατο αμερικανικό καταναλωτισμό.Και μετά την οικονομική ανάπτυξη τι ακολούθησε; Έπαρση, αλαζονεία, καπιταλισμός, παγκόσμια ηγεμονία, τρομοκρατία, δίδυμοι πύργοι, πόλεμος, βομβαρδισμοί, αφανισμός, δανεισμός, υπερ-δανεισμός, ύφεση, κραχ. Αυτός είναι ο σύγχρονος οικονομικός κύκλος καθώς το παραμύθι της αέναης ανάπτυξης σε έναν πεπερασμένο κόσμο δεν περπατάει. Για να φτιάχνεις συνέχεια πρέπει ενδιάμεσα να καταστρέφεις. Για να αγοράζεις συνέχεια πρέπει ενδιάμεσα να πετάς. Εάν πετάς συνέχεια, πρέπει ενδιάμεσα να ανακυκλώνεις. Σήμερα ανακυκλώνουμε κουτάκια αναψυκτικών, χαρτί και μπαταρίες αύριο θα ανακυκλώνουμε υπολογιστές, κινητά, ψυγεία και αυτοκίνητα. Το ένα τρίτο του πλανήτη δεν έχει τι να φάει, το ένα έκτο δεν έχει πρόσβαση σε πόσιμο νερό την ώρα που ένα άλλο έκτο δεν έχει τι να πρωτοπετάξει – οι πιο προνομιούχοι μάλιστα χρησιμοποιούν το νερό για να γεμίσουν τις πισινές τους – ενώ άλλοι δουλεύουν περισσότερο για να μπορούν να δανειστούν περισσότερα, να αγοράσουν περισσότερα και να πετάξουν περισσότερα από  αυτά που πριν λίγο αγόρασαν. Παραλάβαμε πολιτιστική κληρονομιά με μνημεία, αρχαίους ναούς και αγάλματα και θα παραδώσουμε παρακαταθήκη με άχρηστα καταναλωτικά προϊόντα, σκουπίδια και ΧΥΤΑ.Μελετώντας τα ΧΥΤΑ του σήμερα ο αρχαιολόγος του αύριο θα καταλάβει πόσο κενόδοξοι και σκουπιδοφάγοι ήμασταν.

    • Η ζωή αναπτύχθηκε στον πλανήτη μας επειδή βρήκε ιδανικές συνθήκες για να αναπτυχθεί κι ο άνθρωπος είναι το τελειότερο δημιούργημά της.
    • Η ζωή κινδυνεύει να αφανιστεί από τον πλανήτη μας στο βωμό του χρήματος και του κέρδους των εταιριών. Η ανθρωπιά κινδυνεύει επίσης να εκλείψει από τους ανθρώπους που, στο βωμό του χρήματος και του κέρδους αυτών των εταιριών, έχουν προ πολλού ξεχάσει ότι ο άνθρωπος είναι ο σκοπός και τα καταναλωτικά αγαθά το μέσο.
    • Παλιά οι άνθρωποι πέθαιναν για την ελευθερία και την πατρίδα. Σήμερα πεθαίνουν για να πιάσουν οι εταιρίες τους στόχους τους. Τα στελέχη των επιχειρήσεων δουλεύουν με ασφυκτικές προθεσμίες και προϋπολογισμούς, κάτω από πίεση, νυχθημερόν, σε έντονο ανταγωνισμό σε γραφεία με υπολογιστές και αίθουσες συσκέψεων. Ξαφνικά ένα μούδιασμα στο χέρι, ένα τσίμπημα στην καρδιά, μία έντονη ζαλάδα θυμίζει στα υπερ-στελέχη, ότι παρόλο που έχουν γίνει άλογα κούρσας, έχουν ανθρώπινα όρια. Ίσως, όμως, τότε είναι αργά· ίσως τότε το έμφραγμα ή το εγκεφαλικό να είναι προ των πυλών. Οι μελλοντικοί ήρωες δεν θα είναι εθνικοί, θα είναι πολυεθνικοί.  Ο Κολοκοτρώνης, ο Καραϊσκάκης και ο Ραζηκότσικας θα δώσουν τη θέση τους σε τοπ μάνατζερς και executives που θα έχουν αφήσει την τελευταία πνοή τους στα γραφεία της Coca-Cola και της Microsoft. Για ένα καλύτερο μερίδιο αγοράς. Για ένα μεγαλύτερο bonus. Ήδη έχουμε τις πρώτες αυτοκτονίες στελεχών σε Ευρώπη και Αμερική μετά την κατάρρευση των εταιριών τους.
    • Παλιά οι πόλεμοι γίνονταν για να αυξήσουν τα έθνη τα εδάφη τους, σήμερα γίνονται για να αυξήσουν οι πολυεθνικές την κερδοφορία τους και τα μερίδια αγοράς τους [βλ. Συρία]. Παγκοσμιοποίηση λέγεται ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος τιμών (και ατιμιών) που καθημερινά εξελίσσεται στα ταμπλό των μεγαλύτερων χρηματιστηρίων του πλανήτη: Νέα Υόρκη, Λονδίνο, Τόκιο, Σαγκάη, Χόνγκ-Κόνγκ, Σιγκαπούρη. Οι μάχες δεν γίνονται μόνο με τανκς και αεροπλάνα. Γίνονται με δομημένα ομόλογα, stock options και τιτλοποιημένα στεγαστικά δάνεια.
    • Παλιά είχαμε εκατομμύρια θύματα πολέμου, σήμερα έχουμε εκατομμύρια θύματα ειρήνης: είναι οι πελάτες – καταναλωτές που πέφτουν σωρηδόν στα χαρακώματα των διαφημίσεων και των προσφορών χτυπημένοι θανάσιμα από τις πιστωτικές τους κάρτες και τα καταναλωτικά δάνεια. Έχουμε και τραυματίες και ανάπηρους πολέμου. Που τρέχουν σε ψυχολόγους γιατί δεν μπορούν να κοιμηθούν τα βράδια, γιατί τους λούζει κρύος ιδρώτας, γιατί παίρνουν δάνεια για να ξεχρεώσουν παλιότερα δάνεια, γιατί τους πνίξανε τα χρέη, γιατί τους ενοχλούν τηλεφωνικά οι τράπεζες και οι εισπρακτικές εταιρίες, γιατί έρχονται δικαστικοί επιμελητές, γιατί κινδυνεύουν να χάσουν το σπίτι τους, γιατί έχουν ξεμείνει από λεξοτανίλ, γιατί…, γιατί… Για ένα αυτοκίνητο αδειανό, για μια φιγούρα…

Πώς θα αντισταθούμε σε όλα αυτά, υπάρχει λύση;

Ναι υπάρχει! Το μεγαλύτερο όφελος της κρίσης θα είναι η ευκαιρία που τώρα μας δίνεται να αναπτύξουμε την Καταναλωτική Νοημοσύνη που ποτέ δεν είχαμε και να αποδείξουμε στους βαρβάρους ότι κάτι έχει απομείνει στο DNA μας από τους σοφούς προγόνους μας.

Οι νοήμονες καταναλωτές έχουν ασπίδες, έχουν αντιστάσεις, έχουν ηθικές αξίες και αρχές που είναι πιο ισχυρές από τη στιγμιαία επιθυμία για κατανάλωση. Πιο ισχυρές από τις διαφημιστικές σειρήνες που έρχονται από γιγαντο-οθόνες, γιγαντο-αφίσες, γιγαντο-προσφορές, γιγαντο-δόσεις και γιγαντο-χρεώσεις. Ο Οδυσσέας είχε κλείσει τα αυτιά του για να μην ακούει τις σειρήνες, εμείς μπορούμε να κλείσουμε τις τηλεοράσεις μας. Έστω για λίγες ώρες κάθε ημέρα. Μέχρι να αποτοξινωθούμε από την τηλεπροπαγάνδα. Μέχρι να καταλάβουμε ότι δεν ζούμε πια σε δημοκρατία αλλά σε τηλεοπτική δικτατορία.

Η παλιά χούντα επέβαλε την τάξη με τάνκς.

Η σημερινή με τις τηλεοράσεις.

Η παλιά χούντα βασιζόταν στην καταπίεση.

Η σημερινή στη χειραγώγηση.

Μην φανταστείτε ότι η καταναλωτική πλύση εγκεφάλου γίνεται μόνο στον διαφημιστικό χρόνο. Το life-style και τα προϊόντα του περνάνε από παντού: από σίριαλ, ταινίες, τηλε-παιχνίδια. Ακόμη και σε κρυμμένα καρέ σε ένα τηλεοπτικό στιγμιότυπο μπορούν να περάσουν το brand-name ενός προϊόντος με ταχύτητα που μόνο στο υποσυνείδητό μας θα καταγραφεί. (Εκμεταλλεύονται το μετείκασμα, την αδράνεια του οπτικού μας νεύρου που κρατάει την εντύπωση μιας εικόνας 1/16 του δευτερολέπτου ακόμη και μετά την εξαφάνισή της – έτσι ανάμεσα σε δύο καρέ μπορεί να γίνει η διαφήμιση ενός προϊόντος με τρόπο που θα ζήλευε και ο Γκαίμπελς).

Όταν βγήκαμε από το μέτρο στο Μπρόντγουεη της Νέας Υόρκης, νομίσαμε ότι μπήκαμε μέσα σε μια τεράστια διαφήμιση. Ηλεκτρονικές γιγαντοοθόνες παντού. Εντυπωσιακά γραφικά, κινούμενες εικόνες, διαφημιστικά μηνύματα σε μια απίστευτη πανδαισία χρωμάτων και σχηματισμών περνούσαν όλα το ίδιο μήνυμα: Καταναλώστε, αγοράστε, χρεωθείτε, αφήστε τις πιστωτικές σας κάρτες να κάνουν πάρτι.. Στη μέση όλων αυτών τεράστια φωτισμένα ταμπλό έδειχναν τις τιμές κλεισίματος των μετοχών του Dow Jones εκείνης της ημέρας. Ήταν 11 το βράδυ και τα εμπορικά μαγαζιά ήταν όλα ανοικτά. Η πόλη που ποτέ δεν κοιμάται, η πόλη που ποτέ δεν σταματάς να ψωνίζεις. Μόνο που σήμερα ό,τι πάρεις είναι Made in China, γιατί στην Κίνα βρίσκουν ακόμη κορόιδα να δουλεύουν 13 ώρες τη μέρα για 2 δολάρια. Αυτά όμως δεν τα λένε. Στις διαφημίσεις δείχνουνε το προϊόν, όχι τους εργαζόμενους που το παράγουν δουλεύοντας σαν σκλάβοι.

Παλιά το κύτταρο της κοινωνίας ήταν η οικογένεια. Σήμερα είναι ο άνθρωπος και η τηλεόρασή του. Έτσι μας απομονώνουν, μας ελέγχουν, μας χειραγωγούν και μας κατευθύνουν.

Ένα ακόμη όφελος της οικονομικής κρίσης είναι ότι ισχυροποίησε τους θεσμούς της οικογένειας. Γονείς, παππούδες, εγγόνια, παιδιά έρχονται πιο κοντά γίνονται πάλι ένα σε έναν ανελέητο αγώνα επιβίωσης.

Πώς φτάσαμε ως εδώ;

Επειδή τσιμπήσαμε το δόλωμα.

Θυμάστε παλιά η τηλεόραση να διαφήμιζε τόσα αυτοκίνητα και τόσες Τράπεζες;

Θυμάστε παλιά να κυκλοφορούσαν στους δρόμους της Αθήνας τόσα αυτοκίνητα και να υπήρχαν τόσες Τράπεζες;

Θυμάστε παλιά πώς ήταν η ζωή στην Αθήνα; Πώς ήταν οι Αθηναίοι;

Μήπως όταν βλέπετε ελληνικές ταινίες του ’60 σκέφτεστε ότι δεν έχουμε καμία σχέση με αυτό που ήμασταν πριν λίγα χρόνια; Τη δεκαετία του ’60 ο Έλληνας καμάρωνε για το καθαρό του κούτελο, σήμερα καμαρώνει για το καθαρό του τζιπ.

Γι’ αυτό συμπερασματικά:

  • Καταναλωτική νοημοσύνη είναι να ξέρεις ότι εάν στο κυνήγι της δημοσιότητας, της εξουσίας και του χρήματος χάσεις στην πορεία όλους τους φίλους σου και διαλύσεις την οικογένειά σου, όσα λεφτά κι αν βγάλεις… θα είσαι φτωχός.

Και το μεγαλύτερο καλό που θα μας κάνει η κρίση θα συμβεί όταν συνειδητοποιήσουμε ότι μας δανείζουν χρήματα αλλά τους δανείσαμε πολιτισμό.

Αυτόν τον πολιτισμό που έφερε την αναγέννηση και τον διαφωτισμό στην Ευρώπη, ήρθε η ώρα να ανακαλύψουμε ξανά ώστε να ζήσουμε – έστω και με καθυστέρηση 400 χρόνων – την μοναδική εμπειρία της ελεύθερης σκέψης, της δημιουργίας και του ανθρώπινου πνεύματος.

Αντί να σπαταλήσουμε όλη μας την ευφυΐα στο πώς θα λαθροβιώσουμε εξαπατώντας τους άλλους ή πώς θα πλουτίσουμε σε βάρος των άλλων ας σκεφτούμε ότι έχουμε άλλη μία επιλογή που δεν προϋποθέτει χρήματα:

Να γίνουμε όλοι λίγο καλύτεροι άνθρωποι και να δουλέψουμε σαν ομάδα, σαν κοινωνικό σύνολο, σαν Έλληνες.

Με το χιούμορ μας, την εφευρετικότητά μας, την πατέντα, την καινοτομία και τη φαντασία μας.

Σε όλες τις γλώσσες του κόσμου οι λέξεις φιλοσοφία και δημοκρατία λέγονται φιλοσοφία και δημοκρατία. Καταφέραμε στη χώρα μας να τις μετατρέψουμε σε φιλαυτία και μιντιακή ολιγαρχία.

Τα μίντια όμως καταρρέουν λόγω της κρίσης και η επιρροή τους συνεχώς θα μειώνεται. Είναι καλύτερη η αποχή από την τηλεοπτική προπαγάνδα παρά η αποχή από τις εκλογές. Χωρίς πολλούς ψηφοφόρους πάλι βγαίνει κυβέρνηση. Χωρίς πολλούς τηλεθεατές το κανάλι κλείνει.

Στάθης Παπαγιαννίδης

Στάθης Παπαγιαννίδης

Ο Στάθης Παπαγιαννίδης γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη, μεγάλωσε στην Αθήνα, σπούδασε στην Πάτρα, μετεκπαιδεύτηκε στο Λονδίνο και τώρα ζει στο Λαύριο.

Δεν πίστεψε στο τρένο της Πληροφορικής (βλ. Βοηθήστε τους Κομπιουτεράδες, εκδ. Θέμα 1992), ούτε στο θαύμα του εκσυγχρονισμού και του ευρώ (βλ. το Αλφαβητάρι του Εκσυγχρονισμένου, εκδ. Δίαυλος 2001).

Αντίθετα, πιστεύει στη βέλτιστη αξιοποίηση του χρόνου (βλ. Πως θα γίνεις πλούσιος σε χρόνο, εκδ. Πατάκη 2007) και στη χαρά της δημιουργικότητας που ξεπερνά την απόλαυση της κατανάλωσης (Καταναλωτική Νοημοσύνη, το παρόν βιβλίο).

Με σπουδές στην πληροφορική και τα οικονομικά (Πολυτεχνείο Πατρών, London School of Economics) και πολυετή τραπεζική εμπειρία (Εθνική Τράπεζα, Alpha Bank), ο συγγραφέας καταθέτει μια διαφορετική πρόταση στην οικονομική κρίση που μας βρήκε τόσο απροετοίμαστους.

Μια πρόταση που λέει ότι το φως δε βρίσκεται στην άκρη του τούνελ αλλά μέσα στο κεφάλι μας αρκεί ν’ αφήσουμε τη σκέψη μας ελεύθερη και την ψυχή μας ανοιχτή στους γύρω μας.




Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *