“Καμιά φορά όταν φοβάσαι κάτι έξω από εσένα ή και μέσα στην ψυχή σου μπορεί να θέλεις να το ξορκίσεις μέσα από την τέχνη σου, από το εκφραστικό σου όργανο”. Αυτά είναι λόγια ενός σύγχρονου Έλληνα ζωγράφου του Μ. Θεοφυλακτόπουλου. Και πόσο δίκιο έχει γιατί η τέχνη στην όποια της μορφή εκφράζει τις ανησυχίες του καλλιτέχνη. Ένα θέμα που απασχολεί αρκετά χρόνια τους ανθρώπους, γιατί ίσως δε το καταλαβαίνουν, είναι ο ερωτισμός και ο θάνατος.
Πρόκειται για δύο έννοιες που αρχικά φαίνονται ασύνδετες μεταξύ τους. Στην πραγματικότητα η μία είναι συνέχεια της άλλης. Ο Τ. Πάρκερ είχε πει ‘Ο θάνατος είναι ένα μόνο βήμα στη συνεχή εξέλιξή μας. Ακριβώς τέτοιο βήμα ήταν και η γέννησή μας με τη διαφορά ότι η γέννηση είναι θάνατος για μια μορφή ύπαρξης, αλλά ο θάνατος είναι γέννηση για μια άλλη μορφή ύπαρξης.’
Από τον τρόπο που αντιμετωπίζεται, ερμηνεύεται, κατανοείται ο ερωτισμός και ο θάνατος από τον άνθρωπο ως μονάδα ή από ένα σύνολο ανθρώπων, μπορούμε να αντλήσουμε στοιχεία του πολιτισμού τους, του τρόπου έκφρασής τους. Ένας τρόπος έκφρασης είναι και η μουσική και ένα από τα γνωστότερα είδη μουσικής είναι το ροκ. Μπορεί να ακούγεται ολίγον τι σουρεαλιστικό να υπάρχει ερωτισμός και θάνατος στο ροκ…αν όμως θεωρήσουμε δεδομένο πως μέσα σε κάθε άνθρωπο υπάρχει το στοιχείο του ερωτισμού και του θανάτου και τα ροκ τραγούδια γράφτηκαν από ανθρώπους? Αυτή ομολογώ θα ήταν μία πολύ πειστική εξήγηση για ένα μικρό παιδί…
Θα ξεκινήσω αναλύοντας το θάνατο, τον ερωτισμό και το ροκ.
Συχνά σκεφτόμαστε “Ζωή, θάνατος και μετά?”. Ποτέ όμως δεν είμαστε σε θέση να δώσουμε μία απάντηση πάνω σε αυτό, γι’ αυτό και ο θάνατος μας επηρεάζει τόσο πολύ, μας φοβίζει και κατ’ επέκταση μας ακολουθεί σε όλες μας τις ενέργειες. Μέσα από την τέχνη προσπαθούμε να εκφράσουμε αυτούς τους φόβους μας και να αφήσουμε πίσω μας κάτι δικό μας (ένα δημιούργημά μας) για να μείνουμε για πάντα ζωντανοί. Ο θάνατος στην τέχνη αποτελεί ένα διαχρονικό θέμα έμπνευσης και ανησυχίας. Τι είναι λοιπόν ο θάνατος? Το τέρμα μιας βιολογικής παρουσίας. Και μετά? Ο καθένας δίνει το δικό του ορισμό. Ετυμολογικά ο θάνατος είναι η παύση των ζωτικών λειτουργιών ενός ζωντανού οργανισμού. Σύμφωνα με τη θρησκεία είναι η μετάβαση από μία υπόσταση σε μία άλλη ή μία πνευματική κατάσταση ανάλογα με τα πιστεύω της κάθε θρησκείας. Στην αρχαία Αίγυπτο λόγου χάρη η ψυχή έφευγε από το ένα σώμα και ζούσε με τη μορφή άλλου. Στο χριστιανισμό μετά το θάνατο του ατόμου η ψυχή αναδύετε εις τον ουρανό και πηγαίνει στον παράδεισο ή στην κόλαση. Εκτός από το βιολογικό θάνατο υπάρχει και ο ψυχικός, ο οποίος έχει άμεση σχέση με τον ερωτισμό. Ο ερωτισμός εξάλλου δε μπορεί να εξηγηθεί χωρίς παράδειγμα του ψυχικού- συναισθηματικού θανάτου.
Ο ερωτισμός και ο θάνατος δε βιώνονται από όλους τους ανθρώπους με τον ίδιο τρόπο, όμως όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται από τον έρωτα και ο θάνατος έρχεται ως συνέχεια στη φυσική εξέλιξη των πραγμάτων (γεννιόμαστε- ζούμε – πεθαίνουμε). Ο Καβάφης είχε πει το 1907 ‘Που να ζήσω καλύτερα. Κάτω από μένα ο οίκος ανοχής θεραπεύει τις ανάγκες της σάρκας. Και εκεί είναι η εκκλησία όπου συγχωρούνται οι αμαρτίες. Και παρακάτω το νοσοκομείο όπου πεθαίνουμε.’ Θάνατο βέβαια έχουμε σε όλα τα στάδια της ζωής μας, με τη μορφή του τερματισμού μίας κατάστασης και την αρχή μίας νέας. Το έμβρυο τη στιγμή της γέννησης πεθαίνει από έμβρυο και γεννιέται βρέφος. Αλλά και πιο ποιητικά, το ζευγάρι, τη στιγμή του χωρισμού, πεθαίνει το μαζί – η δυάδα – και γεννιούνται τα άτομα ως μονάδες ανεξάρτητες η μία από την άλλη. Με κάθε μορφή θανάτου πάντως νιώθουμε οδύνη, στεναχώρια, μελαγχολία, ένα απέραντο κενό, ένα αδιέξοδο πολλές φορές. Νιώθουμε οργή που παρά τη θέλησή μας χάσαμε οριστικά κάτι και αφηνόμαστε τελικά σε αυτόν με μία δύναμη παραπάνω και από τη λογική. Όταν τον αποδεχόμαστε έρχεται η απόλυτη ελευθερία.
Ο ερωτισμός είναι το σύνολο από στοιχεία που δημιουργούν ερωτική διάθεση, είναι ο τρόπος που διαχειρίζεται το υποκείμενο την ερωτική ορμή μέσα του, μία δίψα για ζωή χωρίς όρια. Ο κάθε άνθρωπος βιώνει τρείς μορφές ερωτισμού. Του σώματος, της καρδιάς και τον ιερό ερωτισμό. Ο ερωτισμός του σώματος έχει να κάνει με την αναπαραγωγή ως πράξη, χωρίς ίχνος συναισθήματος, πολύ ωμά και στην πιο ακραία του μορφή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως βιασμός (του είναι των εραστών). Έχουμε δύο σώματα που το ένα εισχωρεί στο άλλο και γίνονται ένα. Υπάρχει ένα θύμα το θηλυκό που βιώνει τη διαδικασία παθητικά και ένα θύτη το αρσενικό που βιώνει τη διαδικασία ενεργητικά. Αν εδώ έρθει ο ερωτισμός της καρδιάς φέρνει μαζί το συναίσθημα. Είναι μια πιο αγνή μορφή ερωτισμού που επικρατεί η στοργή μεταξύ των εραστών, η επικοινωνία, το ενδιαφέρον κάτι πιο κοντά στην αγάπη. Σύμφωνα με τις θεωρίες του Φρόιντ, από τη στιγμή που θεωρητικά ένα άτομο ερωτεύεται, το Εγώ του μέχρι ένα ορισμένο βαθμό αποδυναμώνεται – πεθαίνει – γίνεται Εγώ-Εσύ. Είναι σαν το άτομο να σκοτώνει τις επιθυμίες του για να γεννηθούν οι επιθυμίες του άλλου. Και εδώ κρύβεται οδύνη και πόνος ίδιας έντασης με αυτή του θανάτου.
Στον έρωτα και στο θάνατο βιώνουμε την οδύνη, το πάθος, την ατομικότητα, μία απίστευτη ένταση, την άβυσσο. Είναι κάπως εγωιστικά συναισθήματα. Πολλοί είναι εκείνοι που έχουν σκεφτεί ασυνείδητα κυρίως πως θα προτιμούσαν το ταίρι τους νεκρό παρά να το χάσουν. Υπήρχαν και άνθρωποι που υπέκυψαν σε αυτά τα συναισθήματα και θανάτωσαν το αντικείμενο του πόθου τους σε μία ακραία στιγμή συναισθηματικής σύγχυσης (εγκλήματα πάθους).
Τέλος έχουμε τον ιερό ερωτισμό που πρόκειται για μια θρησκευτική θυσία η οποία παραπέμπει έντονα στην ερωτική πράξη. Μέσα στη θυσία έχουμε απογύμνωση και θανάτωση του θύματος και μία τελετή με πολλά στοιχεία ερωτικής συνεύρεσης.
Έννοια άρρητα συνδεδεμένη με τον ερωτισμό είναι και ο ρομαντισμός (αόριστοι πόθοι). Στο ρομαντισμό έχουν δοθεί πολλοί ορισμοί, αρχίζοντας με κάτι αλλόκοτο και γραφικό, μία αναβίωση του Μεσαίωνα. Έπειτα πίστευαν ότι ο ρομαντισμός αφορούσε το θέατρο με τη μορφή κυρίως του δράματος, τον παρομοίαζαν με τη μετάβαση από την τραγωδία στην κωμωδία. Στη συνέχεια τον θεώρησαν φιλοσοφικοπολιτικό σύστημα. Εγώ πιστεύω ότι ο ρομαντισμός είναι όλα τα παραπάνω, συν του ότι είναι ένας τρόπος σκέψης βασισμένος στο συναίσθημα και τη φαντασία.
Η αρχή του ρομαντισμού εκείνη την εποχή φάνηκε σαν ξέσπασμα, είχε μία κάπως επαναστατική μορφή, μία αντίδραση στους παλιούς κανόνες της τέχνης. Έφερε στο προσκήνιο θέματα όπως η αντίθεση ανάμεσα στο φυσικό και το λογικό, στο αυθόρμητο, το ελεύθερο και το πειθαρχημένο, την αμεσότητα της έκφρασης. Επικρατούσε η αντίληψη ότι η λογική είναι και πρέπει να είναι σκλάβα του πάθους. Είχε συχνά θεματολογία τα βάσανα, τα προβλήματα των ανθρώπων, τις συγκινήσεις τους, την προσπάθειά τους να διδάξουν και να γοητεύσουν. Γενικότερα υπήρχε μία θλιβερή ροή συναισθημάτων και απώλειας η οποία γοήτευε το κοινό διότι βίωναν τη μελαγχολία του θανάτου αγαπημένου προσώπου ή κάποιου χαμένου έρωτα. Απεικόνιζαν τον εαυτό τους, τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους.
Κάτι τέτοιο όμως δεν είναι και το περιεχόμενο των περισσότερων ροκ στίχων; Περπατώντας ένα μεσημέρι στα στενά του κέντρου, είδα σε ένα τοίχο γραμμένο το παρακάτω κείμενο. “Το ροκ δεν είναι ηλεκτρικές κιθάρες και μπάντες που χτυπιούνται στη σκηνή, ούτε τα δυνατά τύμπανα και οι κραυγές, ροκ δεν είναι ούτε τα σκισμένα παντελόνια, τα σκουλαρίκια. Αυτά άλλωστε υπάρχουν σε κάθε είδος μουσικής σήμερα. Το ροκ χαρακτηρίζει η στιχουργία. Ροκ είναι πως αντιλαμβανόμαστε αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, ροκ είναι οι αλήθειες που κρύβουμε μέσα μας και τα πιστεύω μας που μας κάνουν να αγωνιζόμαστε και να ελπίζουμε. Είναι η έξοδος στο σκοτεινό τούνελ που χαρακτηρίζει τον άχρωμο τρόπο ζωής μας. Ροκ είναι τα όνειρά μας, ροκ είναι η ελπίδα μας πως κάποτε όλα θα αλλάξουν προς το καλύτερο. Ροκ είναι να αγαπάς δυνατά, να φωνάζεις, να αντιδράς. Να ζεις την κάθε στιγμή σου”.
Και πράγματι σε αυτά τα λόγια δε κρύβεται όλο το νόημα αυτού του κινήματος που αποτελεί πηγή έμπνευσης και τρόπο ζωής για πολλούς ανθρώπους τότε, τώρα και πιθανότατα για αρκετά χρόνια ακόμα;
Το ροκ είναι χυδαίο! Μπορεί…ίσως…ναι! Εξαρτάται πως ορίζουμε την έννοια του χυδαίου. Πολλοί ήταν εκείνοι που το χαρακτήρισαν χυδαίο. Είπαν πως το πάθος και η έντασή του καταστρέφει το καλό γούστο, ότι εξυμνεί το σεξ και τη βία, ότι είναι μία λαϊκή μουσική που αποτελείται από πέντε συγχορδίες μπλουζ που επαναλαμβάνονται προκαλώντας βαβούρα. Είπαν ότι είναι πανεύκολο για τον καθένα να δημιουργήσει ροκ μουσική (εγώ πάντως προσπαθώ χρόνια τώρα αλλά δε τα έχω καταφέρει ακόμα…). Ψυχολόγοι κατηγόρησαν τους ρόκερ ως ναρκισσιστές. Παρατήρησε αλήθεια κάποιος από όλους αυτούς τα ρομαντικά στοιχεία που κρύβονται στο ροκ? Στο ροκ επικρατεί το συναίσθημα, μία παρόρμηση για τη ζωή, να ζουν τα συναισθήματά τους στα άκρα. Δεν υπακούει σε κανόνες, είναι απείθαρχο, εξάλλου καμία αρετή δε μπορεί να υπάρξει αν δεν παραβιαστούν οι δέκα εντολές! Στο ροκ παρατηρούμε μία εγωκεντρικότητα, ατομικότητα (ναρκισσιστικά στοιχεία).
Ακούγοντας ροκ τραγούδια ή δηλώσεις ρόκερ εισπράττουμε ένα συναίσθημα έρωτα και μίσους. Ο Mick Jagger είχε πει πως το ροκ είναι οτιδήποτε άλλο από τρυφερό. Είναι άγριο, ακατέργαστο, πρωτόγονο (παραπομπή σε ερωτισμό του σώματος). Μέσα στους στίχους και τις μουσικές του ροκ πολλές φορές αναβιώνετε εκείνη η μελαγχολική γοητεία του ρομαντισμού. Η πλήξη, η κατάθλιψη, η υπερβολική αγάπη, τα μελανωμένα όνειρα…Ο Φρόιντ είχε πει πως ο υγιείς έρωτας δεν είναι τίποτα άλλο από τον ναρκισσιστικό έρωτα, απλώς μεταβιβάζεται σε ένα εξωτερικό αντικείμενο. Οι ρόκερ χαρακτηρίστηκαν ναρκισσιστές…βλέπουμε πραγματικά ένα νάρκισσο μέσα στους ρόκερ ή άτομα που έχουν ανάγκη από αγάπη, έρωτα και πάθος; Ο ρόκερ ζει τη ζωή του μέσα και παρέα με τη μουσική του. Ο έρωτας, ο θάνατος, η απώλεια έρχονται με ορμητικά –θορυβώδη- ξεσπάσματα…
Φωτογραφία: thepropheticnews.com
